Kỷ niệm 30 năm Đường dây 500kV Bắc - Nam mạch 1: Viết tiếp bản hùng ca

Kỳ tích của ngành Điện những năm 1990 của thế kỷ XX

Ngày 27/5/1994, tại Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0), Thủ tướng Võ Văn Kiệt ra lệnh đóng điện Đường dây 500kV Bắc - Nam mạch 1. Đây là công trình giúp thống nhất hệ thống điện ba miền đất nước, trở thành bước ngoặt quan trọng thể hiện tầm nhìn thời đại của Đảng, Nhà nước ta về chiến lược phát triển kinh tế và đảm bảo an ninh năng lược quốc gia cũng như thể hiện bản lĩnh, trí tuệ và sức sáng tạo của con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. Công trình được coi là kỳ tích của ngành Điện Việt Nam những năm 90 của thế kỷ XX bởi nó đã xác lập những kỷ lục chưa từng có như quy mô xây dựng công trình rất lớn tới gần 1500 km, công nghệ phức tạp, vừa thiết kế vừa thi công chỉ vỏn vẹn 2 năm.

Công trình cũng là nơi khơi nguồn cho tư duy dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đối diện với cái mới với nhiều chông gai thử thách với những tấm gương tiêu biểu dù ở những cương vị khác nhau, hoàn cảnh khác nhau. Đó là vai trò của Thủ tướng Võ Văn Kiệt - người đưa ra chủ trương, quyết định, quyết đoán và là tư lệnh trực tiếp chỉ đạo để công trình thành công tốt đẹp.

Công trình cũng ghi dấu ấn với những đóng góp của một số đồng chí như Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải, Bộ trưởng Thái Phụng Nê, Thứ trưởng Lê Liêm, GS.VS.TS Trần Đình Long, đồng chí Trương Bảo Ngọc, Lê Quang Huyến, Lê Nguyên Đính, Nguyễn Viết Xuân, Nguyễn Văn Châu, Hồ Anh Tô, Trần Viết Ngãi, Đậu Đức Khởi, Hồ Văn Thái, Lê Văn Tạo, Nguyễn Bá Hòa, Đinh Miên, Hồ Thị Bích Phượng,…

Tết Tân Mùi năm 1991, Thủ tướng Võ Văn Kiệt gặp Bộ trưởng Bộ Năng lượng Vũ Ngọc Hải, Thủ tướng đặt vấn đề miền Nam thiếu điện, miền Bắc thừa điện, Bộ Năng lượng cần tìm cách đưa điện từ Bắc vào Nam. Thủ tướng rất trăn trở: “Việc xây dựng các công trình điện rất tốn kém, khó khăn nhưng nhất định phải làm bằng được vì sự nghiệp đổi mới đất nước, vì ấm no, hạnh phúc của nhân dân”.

Nhận chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Năng lượng đã nhanh chóng triển khai ngay các thủ tục để xây dựng Dự án Đường dây siêu cao áp 500kV đưa điện từ miền Bắc vào miền Nam. Nhưng thách thức lớn nhất chính là do địa hình đất nước trải dài hình chữ S đòi hỏi Đường dây siêu cao áp 500kV khi thi công sẽ phải lên tới 1.500 km, vượt qua nhiều địa hình hiểm trở, trong lúc đó trên thế giới đường dây dài nhất cũng chỉ từ 700 - 800 km và phải xây dựng trong 7-8 năm.

Ông Vũ Ngọc Hải - Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Năng lượng từng chia sẻ: Thời điểm đó có rất nhiều ý kiến phản đối xây dựng công trình này. Thậm chí, một giáo sư Việt kiều từ Pháp còn viết thư gửi cho tất cả các ủy viên Bộ Chính trị để nêu 3 vấn đề: Thứ nhất, thời gian xây dựng trong 2 năm là quá ngắn, không khả thi. Thứ hai, về mặt kỹ thuật, đường dây với chiều dài gần 1.500 km sẽ không thể tải điện ổn định vào miền Nam. Thứ ba, chi phí xây dựng sẽ vượt xa dự toán ban đầu.

Với tầm nhìn của người đứng đầu Chính phủ, Thủ tướng Võ Văn Kiệt hiểu rằng, việc xây dựng Đường dây 500kV sẽ kết nối các vùng miền trong cả nước, tạo điều kiện phát triển vùng miền núi, góp phần thu hẹp khoảng cách giữa các vùng miền. Trong tương lai không thể không có một chiến lược như xương sống của quốc gia để có thể điều hòa giữa các miền, và đặc biệt lúc bấy giờ tỷ trọng thủy điện lại là lớn nhất, cho nên cơ cấu của điện có sự không hợp lý. Không những thế, lúc miền Nam đánh Mỹ, miền Bắc còn chi viện sức người sức của cho miền Nam đánh Mỹ, giờ miền Bắc thừa điện, miền Trung, miền Nam thiếu điện mà lại bán điện miền Bắc thì không hợp lý.

Với suy nghĩ đó, Thủ tướng hạ quyết tâm xây dựng Đường dây 500kV và sẵn sàng chịu mọi trách nhiệm: “Cứ làm, nếu thất bại tôi sẽ từ chức, không để cách chức…  Ai đồng tình thì đứng vào hàng ngũ, ai không đồng tình thì đứng ra một bên”.  Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã đặt ra yêu cầu phải hoàn thành bằng được trong khoảng thời gian chỉ bằng 1/4 thời gian mà các nước trên thế giới vẫn làm…

Với những quyết định lịch sử táo bạo, đột phá và chính xác, đặc biệt là dấu ấn của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, công trình đường dây 500kV Bắc - Nam mạch 1 đã được xây dựng và trở thành một dấu son của ngành Điện lực Việt Nam.

Đối với ngành Điện, đây là công trình đánh dấu sự chuyển hóa từ trạng thái lạc hậu sang trạng thái văn minh: Hiện đại hóa ngành Điện, thống nhất ngành Điện, điều hòa hệ thống truyền tải từ Bắc vào Nam; nối liền hệ thống điện trong cả nước, giải quyết được bài toán của cả nước cũng như ngành Điện trăn trở suốt bao năm qua.

Việc xây dựng đưa vào vận hành đường dây 500kV đã góp phần điều hòa công suất, khắc phục tình trạng thiếu điện, cung cấp điện ổn định cho các địa phương, đặc biệt là ở miền Trung và miền Nam.

Công trình mang lại lợi ích kinh tế vượt trội so với các công trình điện lớn khác, là công trình đầu tiên và duy nhất trong ngành Điện thu hồi vốn nhanh nhất, tính đến thời điểm đó. Trong vòng chưa đầy 3 năm đã thu hồi được tổng số vốn đầu tư hơn 500 triệu USD, trong khi dự kiến ban đầu là mất 5-10 năm. Hệ thống truyền tải điện 500kV tạo điều kiện khai thác các nhà máy điện với hiệu quả kinh tế toàn hệ thống cao hơn hẳn so với các hệ thống truyền tải điện miền riêng biệt trước đây. Tổng chi phí nhiên liệu đã giảm rõ rệt so với giai đoạn chưa có hệ thống hợp nhất. Tỷ lệ nguồn điện dùng nhiên liệu lỏng so với tổng sản lượng điện nhận của miền Nam và miền Trung đã giảm từ 37% năm 1993 xuống 16,6%/năm 1995 nhờ có hệ thống truyền tải điện 500kV.

Việc đưa Hệ thống truyền tải điện 500kV Bắc - Nam vào vận hành không chỉ tiếp thêm sức mạnh phát triển kinh tế - xã hội cho miền Trung và miền Nam mà còn thổi một luồng sinh khí mới cho các nhà máy điện ở miền Bắc và các mỏ cung cấp than thời bấy giờ. Việc xây dựng và đưa vào vận hành thành công Hệ thống truyền tải điện 500kV Bắc - Nam còn là một bước trưởng thành quan trọng của ngành Điện lực Việt Nam trong lĩnh vực nghiên cứu, khảo sát, thiết kế, xây dựng, quản lý vận hành và hợp tác quốc tế.

Mỗi khi nhớ lại những ngày tháng gian nan, đầy thử thách và hết sức ý nghĩa làm Đường dây 500kV ấy, Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải vẫn tâm đắc: “Đội ngũ khoa học - kỹ thuật của ta đã thể hiện đẳng cấp và bản lĩnh của mình khi vừa lo thiết kế, vừa chỉ huy thi công Đường dây 500kV, đảm bảo theo tiêu chuẩn quốc tế”.

Quá trình xây dựng công trình, đội ngũ cán bộ, công nhân viên đã được tôi luyện, rèn giũa từ thực tiễn, do đó đào tạo được một đội ngũ kỹ sư, cán bộ, công nhân lành nghề làm nền tảng cho sự phát triển về sau. Thực tế đã chứng minh điều này khi Đường dây 500kV mạch 2, mạch 3 được xây dựng bởi chính bàn tay, khối óc của đội ngũ cán bộ, công nhân trong nước, không cần thuê chuyên gia, cán bộ nước ngoài.

Sau hơn 10 năm vận hành đường dây 500kV Bắc - Nam mạch 1, ngày 23/9/2005, ngành Điện Việt Nam lại đánh dấu một kỳ tích mới: Hoàn thành đóng điện đưa vào vận hành đường dây 500kV Bắc - Nam mạch 2. Đây cũng là công trình do cán bộ, công nhân Việt Nam đảm nhận toàn bộ từ khâu thiết kế, thi công, chế tạo cột thép và giám sát, nghiệm thu, khẳng định đội ngũ cán bộ, kỹ sư Việt Nam có khả năng tiếp thu và làm chủ khoa học, công nghệ mới đối với những công trình lớn, đòi hỏi kỹ thuật cao.

Tiếp đó, các đường dây 500 kV Pleiku - Mỹ Phước - Cầu Bông, đường dây 500kV mạch 3 đoạn Vũng Áng - Quảng Trạch - Dốc Sỏi - Pleiku 2 tiếp tục được đầu tư xây dựng. Tất cả tạo thành "trục xương sống" của hệ thống điện quốc gia theo cả hai chiều, nâng cao độ an toàn, ổn định cung cấp và chất lượng điện, đồng thời tạo điều kiện để khai thác tối ưu các nguồn điện hiện có trong hệ thống.

Viết tiếp bản anh hùng ca

Vào cuối mùa khô năm 2023, thời tiết diễn biến phức tạp, nắng nóng gay gắt ở miền Bắc dẫn đến nhu cầu tiêu thụ điện tăng đột biến, hệ thống truyền tải điện Bắc - Nam liên tục vận hành quá tải, dẫn đến vận hành hệ thống điện căng thẳng. Trước tình hình đó, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhiều lần chỉ đạo Bộ Công Thương, EVN và các bên liên quan phải khẩn trương có các giải pháp đảm bảo cung ứng đủ điện, trong đó đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu phải đảm bảo tiến độ đầu tư xây dựng Dự án đường dây 500kV mạch 3 từ Quảng Trạch - Phố Nối trong tháng 6/2024.

Quyết tâm của Chính phủ, Thường trực Chính phủ là hoàn thành, đưa công trình đặc biệt này vào vận hành trong tháng 6/2024. Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Mục tiêu này là áp lực lớn, đòi hỏi phải có quyết tâm cao, hành động quyết liệt, có trọng tâm, trọng điểm, làm việc gì dứt việc đó”.

Nhận thức rõ đây là Dự án trọng điểm, cấp bách và có ý nghĩa quan trọng trong đảm bảo cung cấp điện cho miền Bắc, thời gian qua, EVN, EVNNPT đã chủ động làm việc với các bộ, ngành, địa phương liên quan, sớm hoàn thiện các thủ tục pháp lý để triển khai Dự án. Lãnh đạo EVN cũng thường xuyên quan tâm, chỉ đạo quá trình triển khai Dự án và ủy quyền cho EVNNPT chủ động hoàn thiện các thủ tục với các mốc tiến độ nhanh nhất.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, EVNNPT thành lập Ban chỉ đạo triển khai Dự án của Tổng công ty, thành lập 4 Ban điều hành và 13 Ban tiền phương tại các tỉnh, thành phố để khẩn trương triển khai thi công Dự án.

Để đảm bảo chất lượng và tiến độ của Dự án, EVNNPT đã huy động tối đa các nguồn lực, làm việc xuyên đêm, không có ngày nghỉ... để đẩy nhanh tiến độ triển khai. Cùng với đó, lập tiến độ điều hành các dự án theo từng ngày. Ban Chỉ đạo định kỳ hàng tuần họp điều hành các dự án hoặc giải quyết đột xuất tại công trường; triển khai đồng thời bồi thường giải phóng mặt bằng, đấu thầu, thi công…

Song song đó, lãnh đạo EVN, EVNNPT thường xuyên có mặt ở công trường để đôn đốc các nhà thầu thực hiện nghiêm việc thi công 3 ca, 4 kíp, 24/7, làm xuyên lễ, xuyên Tết, với mục tiêu đóng điện dự án toàn tuyến trước 30/6/2024 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên lịch sử, tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, khí thế thi đua lao động sáng tạo và quyết tâm thần tốc vượt nắng thắng mưa trong quá trình xây dựng công trình đường dây 500 kV Bắc Nam mạch 1 năm nào đang tái hiện sinh động trên khắp công trường xây dựng Dự án đường dây 500kV mạch 3.

Với bản lĩnh, trí tuệ, lòng nhiệt huyết vì dòng điện thiêng liêng của Tổ quốc, đội ngũ cán bộ, kỹ sư, công nhân ngành Điện và các lực lượng tham gia dự án Đường dây 500kV mạch 3 Quảng Trạch - Phố Nối đã và đang nỗ lực viết tiếp bản hùng ca về tinh thần cách mạng tiến công thời kỳ đổi mới trên công trình lịch sử này.